به گزارش ماهنامه صنایع پلاستیک، پی وی سی در دمای محیط، ماده ای سخت و شکننده است که برای نرم کردن آن از مواد نرم کننده استفاده می شود. نرم کننده های مختلفی نظیر : آدیپات ها، سیترات ها و فتالات ها در این پلیمر مورد استفاده قرار می گیرند، اما رایج ترین نرم کننده ها با توجه به ویژگی و قیمت، دی-(۲اتیل هگزیل) فتالات یا وجه رایج آن DOP است. میزان مصرف این ماده در فرمولاسیون مصنوعات پی وی سی از ۱ تا ۴۰ درصد متغیر است و با توجه به نرمایی مورد نیاز استفاده می شود. تولید صنعتی DOP، مستلزم واکنش انیدرید فتالیک با ۲-۱اتیل هگزانول است. سالیانه بیش از سه بیلیون کیلوگرم DOP در سرتاسر جهان تولید می شود، محصولات نرم پی وی سی که حاوی این ماده هستند،عبارتند:سفره، رومیزی، کفپوش، پرده آویز، شیلنگ های آبیاری، عروسک، اسباب بازی، کیف، کفش، چرم مصنوعی، لوله و تیوب های پزشکی، کیسه ادرار، کیسه خون و…
هم چنین از این ماده به عنوان مایع هیدرولیک و سیال دی الکتریک در خازن ها و مواد عطری و آرایشی، شمع ها، خوشبو کننده ها و روغن جلای چوب استفاده می شود.
واکنش انیدرید فتالیک با ۲-اتیل هگزانولDEHP یا DOP مخلوطی از ایزومرهای،(R,R),(R,S),(S,S) است.
ماهیت DOP و دیگر استرهای فتالات به دلیل تاثیر منفی بر روی سلامت انسان ها موضوعی است که سال ها مورد بحث و بررسی سازمان های مدافع حقوق شهروندی و مراکز علمی و تحقیقاتی سرتاسر جهان قرار گرفته است. هر چند سمی بودن و سرطان زا بودن این ماده بر روی حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسیده است، اما تاثیرات مخرب آن بر روی انسان ها همیشه موضوعی بحث برانگیز و جدال آور بوده است.
احتمال آلودگی در بسته بندی مواد غذایی حاوی روغن و چربی، بسیار بیشتر از شیر، ماهی و خوراک های دریایی است. به همین واسطه سازمان غذا و دارو آمریکا FDA)) استفاده از بسته بندی پی وی سی نرم را به طورعمده در آب مجاز دانسته است.
DOP می تواند به منابع آب منابع زیر زمینی از طریق پساب کارخانه های لاستیک سازی و مصنوعات پی وی سی نفوذ کند. سازمان آمریکایی EPA مقدار مجاز DOP در آب را شش واحد ppb اعلام کرده است.
DOP آلاینده هوای محیط کارخانه ها و فضای اطراف آنها است و کارگران بیشتر در معرض تماس با این ماده هستند .آژانس OSHA,s میزان مجاز DOP در محیط را پنج میلی گرم در متر مکعب اعلام کرده است.
DOP مورد استفاده در مصنوعات پزشکی نظیر لوله های داخل وریدی و دیالیز،کیسه های خون و لوله های انتقال اکسیژن، در بیماران مبتلا به ناهنجاری های رشدی و نوزادان، نگرانی های سازمان های بهداشت جهانی را به همراه داشته است و به همین جهت قوانین بازدارنده و منع کننده ای نیز تصویب و به اجرا گذارده شده است.
نگرانی های ناشی از تاثیرات منفی DOP بر روی بیماران موجب گردید تا سازمان HCWH با استناد به قوانین حقوق شهروندی، دادخواست خود را به کمیساریای عالی بهداشت ارسال و از آن ها بخواهد تا آژانس بر روی تمام تجهیزات پزشکی پی وی سی نرم بر چسب هشدار بزند. این سازمان از FDA درخواست کرده بود تا طی یک برنامه سریع و مدون، اقدامات خود را در رابطه با جایگزینی پی وی سی حاوی فتالات در مصنوعات پزشکی گزارش نماید.
در سال ۱۹۹۹ سازمان CSTEE (کودکان و محیط زیست) درخواست مجددی به کمیته علمی کمیسیون بهداشت اروپا ارسال و درخواست ارزیابی مجدد ممنوعیت کاربردی DOP را ارایه نمود، هر چند پیشنهاد ممنوعیت دایمی به تصویب نرسید ولی محدودیت هایی در کاربرد و اطلاع رسانی مد نظر قرار گرفت. تا اینکه در سال ۲۰۰۵ ممنوعیت استفاده از سه نوع فتالات در اسبای بازی ها و قطعات پلاستیکی که می توانند در دهان کودک قرار گیرند، در دستور کار قرار گرفت و در نهایت در سال ۲۰۱۵، فتالات هایی نظیر BBP,DOP در لیست محدودیت ها قرار گرفتند.
با توجه به قوانین باز دارنده اتحادیه اروپا، کمیته ارزیابی ریسک RAL ، کمیته اقتصادی تجزیه و تحلیل ریسک SEAL و آژانس اروپایی نظارت بر مواد شیمیایی ECHA، تصور می گردد در آینده شاهد محدودیت ها و قوانین بازدارنده بیشتری در کاربرد های بهداشتی DOP خواهیم بود.
فرانسه اولین کشور اروپایی در سال ۲۰۱۲ است که استفاده از DOP را در مصنوعات پلاستیکی مورد استفاده نوزادن و بخش زایمان بیمارستان ها ممنوع کرده است. ترکیه نیز به دلیل ممنوعیت صادرات کالاهای بهداشتی و پزشکی حاوی DOP به اتحادیه اروپا، ملزم به رعایت قوانین وضع شده گردیده است و بخش زیادی از کارخانه های تولید محصولات بهداشتی پی وی سی، از نرم کننده جایگزین، DOTP استفاده می کنند.
DOP باعث اختلال در هورمون های جنسی می شود. هورمون تستوسترون که مناسب توسعه و عملکرد اندام های تناسلی مردان است با تداخل DOP -به ویژه در اوایل ازدواج-عوارض غیر قابل برگشتی در باروری مردان دارد. به طور کلی DOP موجب اختلال در غدد درون ریز بدن می شود و در مردان جوان موجب عارضه “آنتا گونیست آندروژن” می گردد.
نتیجه مطالعات آزمایشگاهی بر روی موش ها نشان می دهد که در معرض قرار گرفتن زیاد این حیوان با DOP و در زمان بارداری باعث اختلال در رشد جفت، تولد زود رس نوزاد و حتی از دست دادن جنین گردیده است. در مطالعه دیگری بر روی موش ها و تغذیه نوزاد به شیر آلوده به DOP، نشان هایی از بالا رفتن سطح اضطراب در دوران بلوغ و تاخیر در بلوغ مشاهده شده است.
نتیجه آزمایشات انجام شده بر روی جوندگان نشان می دهد که مقادیر زیاد DOP تاثیر منفی در عملکرد تیروئید که نقش کلیدی در تعادل انرژی و سوخت وساز بدن دارد، خواهد گذارد.در معرض قرار گرفتن این ماده موجب کاهش سطح تیروکسین پلاسما و کاهش جذب ید توسط تیروئید می گردد و موجب کم کاری تیروئید و در نتیجه افزایش وزن خواهد شد.
در معرض قرار دادن حیوانات نر به DOP، باعث ناباروری، کاهش تعداد اسپرم، عدم نزول بیضه ها و ناهنجاری های آلت و مجرای ادرار خواهد گردید.
طبق اظهارنظر” پروفسور دکتر مستشاری” فتالات ها در انسان موجب تغییرات در سطح هورمون های جنسی، عدم توسعه اندام تناسلی و کاهش تعداد اسپرم می شوند و به عبارتی به عنوان آنتی سکس عمل خواهند کرد.
جایگزین های مناسبی برای نرم کننده ها ی غیر فتالات و بدون تاثیرات سمی آنها وجود دارند. مهم ترین این گروه نرم کننده ها شامل:
(DINCH(1,2-cyclohexane dicarboxylic acid diisononyl ester
(DOTP(dioctyl terphtalate
Citrate esters
Bio plasticizers
نتیجه گیری:
در حال حاضر کارخانه های زیادی در هر دو بخش خصوصی و دولتی ایران، تولید کننده DOP و صنایع پایین دستی زیادی نیز مصرف کننده این ماده هستند.ورود ما به مقوله DOP، به عنوان قدیمی ترین ماهنامه تخصصی صنایع پلاستیک ایران، در راستای تضعیف صنایع داخلی نیست. ما به استناد تاریخ، همواره در جهت اعتلا و پیشرفت صنایع پلیمری ایران گام برداشته و خواهیم برداشت اما آنچه به عنوان یک ماهنامه مستقل و به عنوان وظیفه متعهد شده و بر اساس آن سوگند نیز یاد کرده ایم، آگاهی رسانیدن به اهالی صنعت، در رابطه با عواقب و مضرات برخی مواد شیمیایی مضر است. هدف ما از ممنوعیت کاربردی DOP، تنها به محصولاتی بر می گردد که به سلامت هموطنان مان آسیب می رسانند، چرا که این ماده با توجه به ویژگی های منحصر به فردش، هم چنان می تواند کاربردهای گسترده ای در مصنوعات صنعتی پی وی سی نرم داشته باشد و شاید این مقاله سرفصلی است برای سرمایه گذاری جدید، درراه اندازی کارخانه های جایگزین DOP و یا مصرف کنندگان با وجدان داخلی، که به فکر جایگزین مناسب DOP هستند.
در دنیا ممنوعیت کاربردی DOP در مصارف ویژه-پزشکی، دارویی و غذایی-همیشه با چالش های زیادی همراه بوده است و همواره مراکز علمی تحقیقاتی و سازمان های حفظ سلامتی، در تعارض با کارتل های بزرگ صنعتی بوده اند. ولی امروزه شاهد پیروزی آن ها در جهت حفظ سلامت مردمشان و هر روز شاهد قوانین بازدارنده بیشتری هستیم.
در ایران نیز سازمان حفظ محیط زیست سالهاست که محدودیت هایی را در رابطه با کارخانه های مصرف کننده DOP و جلوگیری از پراکنش بخارات مضر آن در محیط زیست ایجاد نموده است، که از جمله می توان به انتقال کارخانه های مصرف کننده DOP به خارج از مراکز شهری اشاره کرد. اجبار در استفاده از دستگاه های بازیافت بخارات DOP، از اقدامات ارزشمند این سازمان است و لازم است از اقدامات ریاست اسبق و محترم این سازمان، “خانم دکتر معصومه ابتکار” و کارشناسان آگاه و دلسوز آن تشکر وقدردانی شود.
اما سازمان ها و مراکز ذیربط دیگر چه کرده اند؟ آیا معاونت بهداشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در رابطه با ممنوعیت استفاده از DOP در مصنوعات پزشکی، اسباب بازی و مصارف بهداشتی اقدامی نموده است؟ آیا اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در رابطه با سمیت DOP، تحقیقاتی داشته و یا استانداردی وضع نموده است؟(و یا شاید ما بی خبریم)آیا مراکز علمی و تحقیقاتی، مراکز سم شناسی و آسیب شناسی تا کنون پروژه ای در شناخت مضرات این ماده داشته اند؟ آیا سازمان انتقال خون ایران محدودیت هایی در کاربرد کیسه های خون وضع نموده است؟
احتمالا پاسخ تمام این پرسش ها می تواند منفی باشد.
مهم نیست، مهم آن است که از همین حالا شروع کنیم و به سلامت فرزندان و هم میهنانمان بیاندیشیم.
اگر نویسنده و تهیه کننده این مطلب در مقامی دولتی قرار داشت و چون “فرزندان شما، مانند فرزندان ما”، سرمایه های آینده این مملکت هستند و هیچ کدام دوست نداریم نسل بعد از ما، نسلی سالم و شاداب نباشد، باید اقدام عاجلی به عمل آوریم. دستور بررسی عوارض ماده شیمیایی DOP، و ایجاد کار گروه های تخصصی، متشکل از معاونت بهداشت و درمان، سازمان ها و ادارات دست درکار، امیدی است که در دل ما زنده خواهد شد برای زندگی بهتر و سالم تر.-“هم برای فرزندان شما و هم برای فرزندان ما”-.بدیهی است حضور کارشناسان محترم کلیه سازمان های فوق، موجب ایجاد انسجام و وحدت در تصمیم گیری خواهدشد. تصمیماتی که مبتنی بر مبانی علمی و سلامت جامعه خواهد بود.
منبع: ماهنامه صنایع پلاستیک – شماره ۳۳۳
نویسنده: مهندس حمید حامد موسویان
بازنشر این مطلب تنها با ذکر منبع آن (اعم از نام ماهنامه و نویسنده مطلب ) مجاز است.
