به گزارش صنایع پلاستیک، منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه که به اختصار MENA موسوم است، از کشور مراکش در شمال غربی قاره آفریقا آغاز و تا ایران، شرقی‌ترین کشور منطقه خاورمیانه امتداد می‌یابد، در مجموع با در اختیار داشتن ۶۰ درصد منابع نفتی و ۴۵ درصد از منابع گازی از نقش بی‌بدیلی در ساختار انرژی جهان برخوردار است. اقتصاد این منطقه رابطه تنگاتنگی با تغییرات جهانی بهای نفت دارد.آقای جواد قیصریان فرد؛ کارشناس مسائل پتروشیمی در این مقاله اثر شیوع کرونا بر سرمایه گذاری در صنایع انرژی و پتروشیمی منطقه MENA را بررسی کرده است که در ادامه مطالعه می نمایید.
با توجه به اینکه اکثر شرکت‌های نفتی از پیش‌بینی‌های آژانس‌های بین‌المللی نظیر اداره اطلاعات انرژی آمریکا، آژانس بین‌المللی انرژی، گزارش‌های شرکت BP و سایر گزارش‌های موسسه‌های مشاور انرژی بهره لازم را برای حفظ و تداوم فعالیت‌های خود به ویژه طرح‌های توسعه می‌برند، تعدادی از این شرکت‌ها نیز از پیش‌بینی‌های بلندمدت خود برای تعیین راهبرد تجاری آینده بهره برده و آن را در صحنه فعالیتی خود ارائه می‌کنند. یکی از این شرکت‌ها APICORP (موسسه سرمایه‌گذاری عرب پترولیوم اینوستمنت) است که به عنوان یکی از معدود مراجع در این حوزه، هر ساله به انتشار گزارشی در خصوص چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف انرژی کشورهای منطقه اقدام می‌کند. در ادامه به تحلیل آخرین گزارش این موسسه از چشم‌انداز سرمایه‌گذاری انرژی در منطقه MENA برای دوره زمانی ۵ ساله منتهی به ٢٠۲۴ پرداخته می‌شود.
اپیکورپ در این گزارش پیش‌بینی می‌کند، میزان سرمایه‌گذاری در دوره زمانی مورد بررسی برای منطقه MENA به علت بحران شیوع کرونا، افت شدید قیمت نفت، کاهش تقاضا، کاهش درامد و در نتیجه ریسک بالای سرمایه‌گذاری نسبت به قبل از کرونا حدود ۱۷۴ میلیارد دلار کاهش یابد. بیشترین میزان کاهش سرمایه‌گذاری مربوط به سال ۲۰۲۰ با حدود ۵۰ درصد است و بخش صنایع پتروشیمی کمترین سهم از میزان سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی را به خود اختصاص داده است. این کشورها طی بازه زمانی ۵ سال منتهی به ۲۰۲۴ در حوزه انرژی ۳۴۳ میلیارد دلار در پروژه‌های اجرایی و ۴۶۶ میلیارد دلار پروژه‌های برنامه‌ریزی شده و در مجموع بالغ بر ۸۰۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند.
این کشورها در بخش‌های نفت، برق، گاز و پتروشیمی به ترتیب حدود ۱۴۰، ۹۳، ۸۹ و ۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تصویب‌شده دارند و کشور عراق با توجه به بهبود شرایط امنیتی در دوران پس از جنگ با داعش، با حدود ۶۲ میلیارد دلار دارای بیشترین مقدار سرمایه‌گذاری اجرایی است که بیش از ۵۰ درصد آن به بخش نفت تعلق دارد و نشان می‌دهد که این کشور برای احیا و تقویت صنعت نفت عزم جدی دارد.
نکته قابل توجه در این گزارش عدم وجود پروژه‌های پتروشیمی در دست اجرا در بازه زمانی مذکور و حضور فعال شرکت‌های مطرح نفتی و گازی نظیرBP، Eni،Oxy ،Kogas ، Petronas و Japex در این کشور است. از مهمترین طرح‌های در دست اجرای کشور عراق می‌توان به پروژه‌های گازی استفاده از گاز جنوبی با بیش ۱۵ میلیارد دلار و پروژه توسعه گازی میدان زبیر با حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار و پروژه بزرگ نفتی بروزرسانی پالایشگاه بصره، توسعه میدان نفتی Garraf به ترتیب با ۱۲.۵ و ۳ میلیارد دلار اشاره کرد.
عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری اجرایی حدود ۵۵ میلیارد دلار در رتبه‌های دوم قرار دارد. امارت هم در جایگاه سوم، ۵۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تا سال ۲۰۲۴ در پروژه‌های اجرایی انرژی خود تصویب کرده است. کنسرسیوم شرکت عملیات‌های نفت خشکی ابوظبی که بیش از نیمی از تولید نفت این کشور را عهده‌دار است سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی بخصوص حوزه نفت را انجام می‌دهد و مهمترین پروژه این شرکت توسعه کامل میدان نفتی زاکوم بالایی با هزینه بالغ بر ۱۵.۵ میلیارد دلار، بزرگترین پروژه در دست اجرا در منطقه MENA است. در میان کشورهای افریقایی مصر به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور دنیای عرب، با توجه به افزایش تولید گاز و مواجهه با تقاضای روزافزون برق با حدود ۳۳ میلیارد دلار و کسب جایگاه پنجم منطقه، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در بخش انرژی انجام شده است که بیش از ۶۰ درصد آن مربوط به تولید برق اختصاص دارد.
بنابر اعلام این موسسه پیش‌بینی می‌شود، ظرف ۵ سال آینده برنامه کشورهای واقع در خاورمیانه و آفریقای شمالی برای سرمایه‌گذاری در حوزه پروژه‌های انرژی ۴۶۶ میلیارد دلار باشد و انتظار می‌رود که بخش‌های برق ۳۲ درصد، نفت ۲۲ درصد، ۲۷ درصد گاز و پتروشیمی ٢۰ درصد از هزینه‌های سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص دهند. در بخش میزان سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی شده همانطور که انتظار می‌رود رتبه اول مربوط به کشور عربستان به عنوان برترین تولیدکننده نفت اوپک با حدود ۷۴ میلیار دلار است. کشورهای امارت، مصر و عمان در رتبه‌های دوم تا چهارم سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی این منطقه قرار دارند.
در مجموع میزان سرمایه‌گذاری عربستان سعودی رقیب سنتی ایران در دوره مورد بررسی با ۱۳۰ میلیارد دلار دارای بیشترین میزان سرمایه‌گذاری اجرایی و برنامه‌ریزی‌شده در این منطقه است. این کشور همچنین برنامه‌های جامعی برای افزایش تولید گاز و تقویت نقش گاز در سبد انرژی و نیز تولید برق تدوین کرده است که توسعه میدان گازی جفورا و در حوزه برق، فاز ۳ برنامه انرژی تجدیدپذیر به ترتیب با هزینه ۹.۵ و ۸.۳ میلیارد دلار از مهمترین پروژه‌های در دست اجرای این کشور به شمار می‌رود و کشورهای امارات متحده عربی، مصر، عراق در جایگاه‌های دوم تا چهارم به ترتیب با ۱۱۸، ۱۰۰ و ۹۳ قرار دارند.
در ادامه گزارش آمده است در بازه زمانی مذکور کشورهای عراق، ایران، عربستان و مصر به ترتیب دارای جایگاه نخست میزان سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفت، گاز، برق و پتروشیمی منطقه هستند. همچنین بر پایه این گزارش بخش دولتی بیشترین سهم را در تامین مالی پروژه‌های متعهد شده و برنامه‌ریزی شده حوزه انرژی در منطقه منا دارد و متوسط سهم بخش خصوصی در این سرمایه گذاری ۱۹% است و بیشترین سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی به ترتیب در کشورهای اردن، مراکش، عمان و عراق رقم خورده است.
جایگاه ایران در چشم‌انداز سرمایه‌گذاری
بر اساس گزارش APICORP از لحاظ میزان سرمایه‌گذاری اجرایی و در مجموع میزان سرمایه‌گذاری کل پیش‌بینی می‌شود ایران با حدود ۴۷ و ۹۰ میلیارد دلار به ترتیب در رتبه چهارم و پنجم منطقه منا قرار دارد که بیشترین میزان سرمایه‌گذاری متعهد شده در ایران مربوط به پروژه‌های گاز و برق و کمترین در حوزه صنعت پتروشیمی و نفت است. از مهمترین پروژه‌های شاخص در دست اجرای کشور می‌توان به خط انتقال گاز سراسری، فازهای ۲و ۳ نیروگاه اتمی بوشهر و توسعه میدان گازی پارس چنوبی اشاره کرد. موردی که در گزارش مذکور در قیاس با سایر همسایگان خود در گزارش به آن اشاره نشده است، این است که ایران پیش از بحران‌های مذکور با محدودیت‌های زیادی از جمله تحریم‌های ظالمانه آمریکا و غرب مواجه بوده است که این عوامل در کنار بحران کرونا ریسک سرمایه‌گذاری در ایران در دوره ۵ ساله منتهی به ۲۰۲۴ را بسیار بالا برده است.
بر اساس آخرین گزارش BP در خصوص ذخایر هیدروکربوری جهان، ایران با ۱۸.۲ درصد (۳۴ تریلیون مترمکعب) و ۹.۳ درصد (۱۵۷.۸ میلیارد بشکه) به ترتیب جایگاه اول و چهارم کل دارنده ذخایر اثبات‌شده نفت و گاز جهان را در سال ۲۰۲۰ را به خود اختصاص داده است. برخورداری از چنین ذخایر عظیم انرژی و استفاده بهینه اقتصادی و بهره‌برداری استراتژیک از آن، اهمیت راهبردی، اقتصادی، استراتژیک و سیاسی زیادی در سطح کشور برای ایران به دنبال دارد و کشور را در مبادلات منطقه و جهان در سطح بالایی قرار می‌دهد. استفاده از این منابع، لزوم ارتباط با کشورهای خارجی برای تامین سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز و در نتیجه استفاده بهینه از ذخایر مذکور را دوچندان می‌کند.
مراجع مطلب اثر شیوع کرونا بر سرمایه گذاری در صنایع انرژی و پتروشیمی منطقه MENA که در متن استفاده شده اند:
۱- گزارش مووسسه سرمایه گذاری عرب پترولیوم اینوستمنت (APICORP)
۲- پایگاه خبری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی
۳- آزانس رویدادهای مهم نفت و انرژی
