مدت‌ها تولید پلی‌پروپیلن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنعت پتروشیمی با برتری تقاضا بر عرضه در بازار داخلی روبه‌رو بوده است. این شرایط اگرچه در هفته‌های اخیر اندکی کمرنگ شده ولی باز هم شرایط تولید در صنایع بالادستی آن متعادل نشده است. این داده یک نگرانی را برای عدم رونق تولید در این بخش مهم به همراه داشته است؛ آن هم در شرایطی که دورنمای این بازار به سمت رشد بیشتر تقاضا در ایران و سایر کشورهای جهان در حرکت است. در همین خصوص در گفت‌وگویی اختصاصی با مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی به بررسی این موارد پرداختیم. وی از توجه به این واقعیت در بدنه تصمیم‌سازی و همچنین انتظار برای افزایش ظرفیت تولید پروپیلن در کشور خبر داد. خبر دیگر روز گذشته اعلام کاهش قیمت‌های پایه برای هفته جاری در بورس کالا بود که می‌تواند جریان نزولی نرخ در بازار آزاد را تداوم بخشد. البته این افت نرخ می‌تواند به افزایش بیشتر تقاضا در بورس کالا منجر شود.
مسیر پلی‌پروپیلن‌محور شدن پتروشیمی
نیاز به افزایش ظرفیت تولید پلی‌پروپیلن‌ها بارها مورد بحث قرار گرفته و در کنار آن انتقاد از توجه فزاینده به تولید کالاهایی با قیمت و کیفیت پایین‌تر موضوعی است که پیش از این نیز مورد تاکید بوده است. این دو نکته می‌تواند حتی در کنار هم مورد ارزیابی قرار گیرد آن هم در شرایطی که پتانسیل تولید الفین‌هایی همچون پروپیلن از متانول وجود دارد. در کنار آن امکان استحصال پروپان و تولید پروپیلن از گاز طبیعی یا میعانات گازی هم وجود دارد که می‌تواند حجم تولید پلی‌پروپیلن را تقویت کند.
در این خصوص علی‌محمد بساق‌زاده مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ابتدای این گفت‌وگو در پاسخ به نقدی به شرایط سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی و تمرکز بر تولید آمونیاک (و اوره) و متانول گفت: ساده‌ترین راه برای تبدیل گاز طبیعی به یک کالا (که امکان صادرات داشته باشد) همین طرح‌هاست و در شرایطی که اما و اگرهای خاصی پیش روی صادرات گاز طبیعی وجود دارد می‌توان از این فرآیند برای صادرات بهره برد. قیمت تمام‌شده پایین، تکنولوژی و هزینه‌های اصلی برای سرمایه‌گذاری اولیه و مسائل زیست‌محیطی هم در این روند تولید دخالت داشته است. نکته مهم در این فرآیند را باید قیمت تمام‌شده استحصال گاز در ایران در مقایسه با فرآیندهای تولیدی از شیل یا حتی زغال‌سنگ به‌شمار آورد. این داده یک ابزار مهم در فرآیندهای تولیدی است که می‌تواند نگرانی‌ها را در مورد دورنمای این صنعت در رقابت با سایر کشورهای جهان تقلیل دهد.
وی دورنمای تقاضای واقعی صادراتی برای تولیدات ایران در آینده را نگران‌کننده ندانست و عنوان کرد: برای متانول کاربردهای مختلفی وجود دارد که در زمان‌های مختلف بازار و دوره‌های رکود و رونق این موارد بعضا با یکدیگر جایگزین می‌شوند و به‌صورت واقعی می‌توان به کاربرد متانول به‌عنوان یک سوخت در بازارهای هدف همچون چین اشاره کرد.
البته این بحث را باید دقیق‌تر در مورد کاربردهای متانول مورد بررسی قرار داد که تولید اسید استیک یا MTBE مورد بررسی قرار می‌گیرد. نکته‌ای که در این خصوص اهمیت بیشتری پیدا می‌کند تنوع بازار و تکیه بر کاربردهای متانول یا سایر محصولات مختلف همچون انواع کود (اوره) است که برای دورنمای تقاضا مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به‌نظر نمی‌رسد برای دورنمای تقاضا با فرض رشد عرضه‌ها اتفاق خاص یا نگرانی برجسته‌ای رخ دهد. هم‌اکنون تولید واقعی متانول در کشور رقمی نزدیک به ۶ تا ۷ میلیون تن در سال است که تا سال ۱۴۰۴ این رقم به نزدیکی ۲۳ میلیون تن (ظرفیت تولید واقعی) افزایش خواهد یافت.
البته برآوردها از رشد تولید جهانی حکایت دارد که بیش از همه بر قیمت اثرگذار خواهد بود. این داده به معنی رقابت برای قیمت تمام شده در سال‌های آینده است که به احتمال قوی در این فاز با فرض قیمت تمام‌شده پایین‌تر در کشورمان، می‌توان نگرانی‌های پیش رو را متعادل ارزیابی کرد. این درحالی است که از ۴ سال پیش تاکنون هیچ مجوز جدیدی برای احداث واحد تولید متانول صادر نشده و حتی سرمایه‌گذاران را به سمت تولید و مصرف الفین‌ها، پروپیلن و همچنین فرآیندهای GTX (تولید الفین‌ها همچون پروپیلن از متانول) سوق داده‌ایم.
مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ادامه این گفت‌وگو به فعالیت‌های شرکت پژوهش و فناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی اشاره کرد و گفت: ۸ تا ۱۰ سال پیش به این جمع‌بندی رسیدیم که نیاز است فرآیند تولید پروپیلن از متانول را پیگیری کنیم. همین مطلب موجب شد تا به سمت خرید پکیج تکنولوژی تولید حرکت کنیم و با یک شرکت خارجی که صاحب این تکنولوژی است وارد مذاکره شده و در نهایت به توافق رسیدیم. هم‌اکنون یک واحد پایلوت از این فرآیند تولیدی خریداری و نصب شده ولی برای واحدهای جدید به سمت تکنولوژی‌های جدیدتر حرکت کردیم و البته بعد از برجام به انعقاد قراردادی با ظرفیت ۴۵۰ هزار تن منجر شد.
وی در ادامه البته به این موضوع هم اشاره کرد که تاکنون صنعت پتروشیمی در کشور پلی‌پروپیلن‌محور نشده است که البته دلایل مختلفی دارد. یکی از دلایل اصلی آن را باید مزیت تولید دانست آن‌هم در شرایطی که هم‌اکنون ذات تولید و صادرات متانول توجیه اقتصادی کاملی دارد. باید مزیت‌ها را برای ورود بخش‌خصوصی فراهم کنیم که بازگشت سرمایه مهم‌ترین آن است. نکته دیگر خود میزان سرمایه‌گذاری مورد‌نیاز است که کل فرآیند از تولید متانول تا تولید پلی‌پروپیلن رقمی بین ۲/ ۱ تا ۵/ ۱ میلیارد دلار هزینه در بر دارد. اگر فرآیند تولید پروپیلن از متانول را رقمی نزدیک به ۴۵۰ میلیون دلار برآورد کنیم تولید پلی‌پروپیلن از پروپیلن هم به تنهایی ۳۵۰ میلیون دلار هزینه در بر دارد. این موارد به معنی حجم بالای سرمایه‌گذاری است که نیاز به حضور کنسرسیوم‌های مالی و تولیدی دارد آن‌هم در شرایطی که تجربه نشان داده در فرآیندهای کنسرسیومی اندکی ضعیف هستیم.
علی‌محمد بساق‌زاده در ادامه فاز دیگر تولید پروپیلن در فرآیندهایی موسوم به PDH یا تولید پروپیلن از پروپان است که این فرآیند بین ۴۵۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار هزینه در بر دارد. هم‌اکنون چندین طرح GTX و PDH در کشور وجود دارد که در مورد طرح‌های PDH، چهار طرح حتی لایسنس تولید خود را هم کسب کرده‌اند. شاید برجسته‌ترین آن پروژه سلمان فارسی است که ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و درحال نصب ماشین‌آلات است. این موارد می‌تواند وضعیت تولید‌پروپیلن در کشور را بهبود بخشیده و شرایط متعادل‌تری را در برابر تقاضای فزاینده آن به همراه داشته باشد.
وی در پایان افزود: البته وجود اتان آن‌هم به‌وفور با قیمت رقابتی موجب شده تا توجه به تولید اتیلن و پلی‌اتیلن‌ها در کشور افزایش یابد. تولید پلی‌اتیلن‌ها یا حتی MEG در همین راستا صورت گرفته است. درخصوص خط اتیلن غرب هم باید عنوان کرد که دولت هزینه احداث آن را پرداخت کرده تا بتوان به کمک این واحدها آبادانی را به نقاط مختلف کشور گسترش داد.
