در سال های اخیر، پتروشیمی ها در شرایط التهاب بازار، محصول خود را با قیمت بالاتری به فروش رسانده اند و به همین دلیل هم همواره عرضه ها را به نحوی مدیریت کرده اند که بازار در عطش تقاضا باشد.
به گزارش صنیع پلاستیک به نقل از بورس نیوز، کشمکش بین شرکت های پتروشیمی و صنایع پایین دستی بر سر میزان عرضه محصولات پتروشیمی، اتفاق جدیدی نیست.
صنایع پایین دستی پتروشیمی همواره گلایه دارند که محصولات پتروشیمی در داخل به نحو مناسبی به دست شان نمی‌رسد و ضمنا قیمت فروش محصولات پتروشیمی به صنایع داخلی، گاه گران‌تر از بازارهای صادراتی و جهانی است.
ولی بخشی از تقاضای محصولات پتروشیمی، تقاضای واقعی نیست و در این سال ها بارها از تخلفات در این زمینه صحبت شده است. معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا از طریق سامانه بهین یاب انجام می شود. درگاه الکترونیکی مدیریت فرآیند هماهنگ، نام دقیق سامانه بهین یاب است. این درگاه الکترونیکی با این هدف ایجاد شده تا با یکسان سازی اطلاعات بنگاه‌های اقتصادی، در کوتاه‌ترین زمان ممکن درخواست متقاضیان را برای ایجاد سرمایه گذاری صنعتی و معدنی به ثبت برساند.با ابلاغ دولت، سایت بهین یاب که زیر نظر وزارت صنعت و معدن فعالیت می‌کند، مسئول ثبت نام از تولید کنندگانی شد که متقاضی خرید محصولات پتروشیمی هستند. بازرسان وزارت صنعت بعد از بازرسی از کارخانه ثبت نام شده و تولیدات آن و…، صلاحیت شرکت را برای خرید محصولات پتروشیمی تأیید کرده و آن را به بورس کالا برای خرید معرفی می‌کنند.
در حال حاضر خریداران مواد اولیه فقط با مجوز وزارت صنعت یعنی از طریق سامانه بهین یاب اجازه حضور در معاملات بورس کالا را پیدا می‌کنند و این در حالی است که تولیدکنندگان بخش پایین دستی پتروشیمی از حضور دلالان توزیع کننده ای گلایه دارند که با سوء استفاده از سامانه بهین یاب، نبض بازار محصولات پتروشیمی را به دست گرفته و مانع از دسترسی راحت تولیدکنندگان واقعی به مواد اولیه هستند. سهمیه‌های تعیین شده در برخی محصولات مانند پت، موضوع اختلاف نظر میان این گروه است و نارضایتی از عدم تعادل عرضه و تقاضا و شکل‌گیری بازارهای سیاه و حاشیه هایی شده است. انتقادات در این حوزه، شامل برخی تعاونی های صنایع پایین دستی پتروشیمی نیز می شود. سهم تعاونی‌ها از حجم و ارزش معاملات پتروشیمی‌ها در شش ماهه اول امسال افزایش یافته است. در بازار نقدی معاملات محصولات پتروشیمی در ۶ ماهه اول سال گذشته ۱.۹۳ میلیون تن محصول بوده که این رقم با رشد قابل ملاحظه‌ای به ۲.۴۳ میلیون تن رسیده است. از این میزان تعاونی‌ها در نیمه نخست سال ۹۶ حدود ۲۷۰ هزار تن محصول را در بورس معامله کرده‌اند که این رقم در مدت مشابه سال جاری به ۳۴۹ هزار تن رسیده است و براساس آن می‌توان گفت سهم تعاونی‌ها از حجم و ارزش معاملات پتروشیمی‌ها در شش ماهه اول امسال به ترتیب ۱۴ و ۱۶ درصد بوده است.
البته حضور تعاونی ها و پخش مویرگی محصولات پتروشیمی بین واحدهای کوچک پایین دستی به خودی خود اتفاق مثبتی است؛ ولی پروانه و سهمیه برخی واحدهای کوچک، مشکلاتی ایجاد کرده است. ظاهرا برخی واحدهای کوچک و تقریبا غیرفعال در مناطق دورافتاده، ظرفیت هایی اعلام کرده اند که واقعی نیست؛ ولی بر اساس همین ظرفیت غیر واقعی سهمیه دریافت می کنند.
به اعتقاد فعالان در حوزه صنایع پایین دستی پتروشیمی، در چند سال گذشته، موضوع صاحبان پروانه‌های صوری در مناطق آزاد و یا سهمیه‌های برخوردار از معافیت مالیاتی ۹ درصدی در سامانه بهین یاب موجب شد تا محصولات پتروشیمی راحت‌تر به دست واسطه‌ها برسند ولی تولیدکننده واقعی بهای تمام شده بالاتری متحمل شود. درخواست تولید کنندگان واقعی، عدالت در سهمیه بندی محصولات پتروشیمی و دسترسی به مواد اولیه مورد نیاز هر واحد بر اساس ظرفیت تولید با قیمت قابل رقابت است. این مهم مستلزم بازنگری سهمیه‌های موجود در بهین‌یاب است. ضمن اینکه سیاست‌های حمایتی دولت در راستای ترغیب صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به استفاده حداکثری از توان این گروه از تولیدکنندگان، آثار مثبتی هم در اشتغالزایی و هم در افزایش تولید ناخالص ملی خواهد داشت.
در میزگرد این هفته بورس نیوز، که با حضور نصراله رضازاده رییس اتحادیه سراسری تعاونی‌های تامین نیازصنایع پایین‌دستی پتروشیمی، مسعود میرزایی رییس اتحادیه تعاونی‌های صنایع پائین‌دستی پتروشیمی؛ حمید صمدی رییس هیئت مدیره انجمن صنایع یکبار مصرف؛ و محسن صفایی عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی برگزار شد، گلایه ها بابت سهمیه های تعیین شده در بهین یاب زیر ذره بین قرار گرفت.
دلیل گلایه فعالان صنایع پایین دستی پتروشیمی ها از روند تامین مواد اولیه از سامانه بهین یاب چیست؟
صفایی: با توجه به پروانه بهره برداری و ظرفیت هر یک از واحدهای تولیدی صنایع پایین دستی پتروشیمی، سهمیه هر واحد از محصولات پتروشیمی مشخص شده و صنایع پایین دستی بر اساس همین سهمیه، مواد اولیه مورد نیاز خود را از طریق سامانه بهین یاب خریداری می کنند. این سهمیه بندی، اقدام مناسب و به جایی بوده؛ ولی به تدریج با حضور دلالان در این صنف، سوءاستفاده هایی از پروانه های بهره برداری و سهمیه ها صورت گرفت و در حال حاضر سودجویان با خرید سهمیه بعضی واحدهای نیمه فعال و در آستانه تعطیلی، بدون دردسر سودهای گزافی به جیب می زنند.
بازنگری سهمیه های تعیین شده ضرورت دارد و متولیان امر باید نسبت به این مهم اقدام کنند. مقاومت ها با بررسی مجدد پروانه های بهره برداری و سهمیه های تعیین شده و سالم سازی سامانه بهین یاب، از سوی همان گروهی صورت میگیرد که از این وضعیت منفعت می برند. کما اینکه اخیرا هم تعدادی از این سهمیه ها ابطال شده است.
صمدی: ریشه بحث قدیمی التهاب در بازار محصولات پلیمری، مازاد تقاضا نسبت به عرضه به خصوص در مورد محصولاتی همچون P.P و PVC است. برخی متقاضیان محصولات پلیمری در بورس کالا، تولیدکننده واقعی نیستند و پیگیر شناسایی تولیدکنندگان واقعی و قطع سهمیه تولیدکنندگان غیرفعال هستیم. بخشی از مشکلات نیز ناشی از دستکاری «گرید» ها توسط شرکت های پتروشیمی است. مشکل کمبود در زمینه تولید محصولات پلیمری وجود ندارد؛ ولی گرید مورد نیاز صنایع به میزان کافی عرضه نمی شود. برای مثال چندین شرکت پتروشیمی، تولیدکننده پرپیلن یا P.P هستند؛ ولی این محصول گریدهای مختلفی از جمله گرید نساجی و گرید شفاف و… دارد. وقتی عرضه گریدی کاهش یابد و عرضه گرید دیگر افزایش یابد، قیمت گریدی که با کاهش عرضه مواجه شده افزایش پیدا می کند. پتروشیمی ها هر از چند گاهی، با دستکاری عرضه گرید ها به نفع خود، قیمت ها را افزایش می دهند.
صنایع پایین دستی، حجم مصرف خود در هر گرید را اعلام کرده اند، ولی شرکت های پتروشیمی جهت تامین نیاز واحدهای پایین دستی و عرضه گرید مورد نیاز همکاری لازم را به عمل نیاورده اند.
رضازاده: مشکل اصلی اینجا است که وقتی بازار ملتهب می شود، حتی واحدهای غیر فعال هم متقاضی خرید هستند و اصلاح سهمیه ها، می تواند از بار مشکلات بکاهد. اصلاح میزان سهمیه ها باید به گونه ای باشد که از التهاب بازار بکاهد. به نظر می رسد بهترین روش تعیین سهمیه هر واحد، اعلام ظرفیت تولید توسط انجمن های صنفی باشد.
میرزایی: با سوءاستفاده هایی که اخیرا صورت گرفته، سلامت بهین یاب هم زیر سوال رفته؛ اما اصلاح سهمیه ها و نظارت بر سامانه بهین یاب در حال پیگیری است. هر چند میزان سهمیه ها را وزارت صنعت و معدن و تجارت تعیین می کند؛ ولی باید اقدامات کارشناسی صورت گیرد و سهمیه هر واحد بر اساس مستنداتی که خواسته می شود، تعیین خواهد شد.
آیا تعاونی ها هم در بروز این مشکل نقش داشته اند؟
میرزایی: برخی تعاونی ها، تعادل تقاضای محصولات پتروشیمی در سامانه بهین یاب بر هم زده و تخلفاتی انجام داده اند که فعلا نمی توان اسمی از آنها برد؛ اما به صورت جدی پیگیر بازنگری سهمیه ها هستیم و این بازنگری، شامل سهمیه تعاونی ها هم می شود. امیدواریم این موضوع هر چه زودتر تعیین تکلیف شده و در سال آینده اوضاع بهتری داشته باشیم.
رضازاده: با توجه به تصمیمات پتروشیمی ها و کارگروه ساماندهی تعاونی ها، تنها تعاونی هایی که برای تامین نیاز اعضای خود فعالیت می کنند، امکان خرید دارند و به تعاونی های بازرگانی و توزیع، سهمیه ای تعلق نگرفته است. از ۳۴ تعاونی پتروشیمی، فقط ۱۲ تعاونی برای خرید به بورس کالا معرفی شده و امکان خرید برای اعضا را دارند. بنابراین مشکلات سامانه بهین یاب، ناشی از حضور تعاونی ها نیست. وظیفه تعاونی ها، تامین مواد اولیه برای واحدهای تولیدی خرد است. در نظر داشته باشید که در بورس کالا حجم هر عرضه حداقل ۲۲ تن است؛ در حالی که برخی واحدهای تولیدی ماهانه کمتر از ۵ تن مواد اولیه مصرف می کنند. فعالیت تعاونی ها به نفع واحدهای تولیدی خرد است و در واقع تعاونی ها با خرید از بورس کالا، مواد اولیه مورد نیاز واحدهای کوچکتر را به صورت مویرگی توزیع می کنند.
اما به هر حال ممکن است تخلفاتی صورت گیرد که البته این موضوع رصد می شود و با هر گونه تخلف برخورد می کنیم. سهمیه واحدهای خرد عضو تعاونی ها، بر اساس پروانه بهره برداری و ظرفیت آنها از سوی وزارت صنعت و معدن و تجارت تعیین شده و اگر مشکلی در این زمینه وجود دارد متولی آن وزارت صنایع بوده و تعاونی ها نقشی در تعیین میزان سهمیه ها ندارند.
صمدی: تعاونی ها باید در چارچوب مقررات عمل کنند. اگر برخی اعضای تعاونی ها با ارائه پروانه صوری، سهمیه دریافت می کنند، ایراد از تعاونی ها نیست و باید تشکل های صنفی و انجمن های تخصصی وارد عمل شوند و ظرفیت تولید واقعی هر واحد را مشخص کنند.
صفایی: برخی تعاونی های فعال، از نوع بازرگانی بوده و یا خانوادگی هستند. تخصیص سهمیه به تعاونی های بازرگانی توجیه ندارد و سهمیه فقط باید به تولیدکنندگان واقعی تعلق گیرد. ضمن اینکه معتقدم به جای تخصیص سهمیه به تعاونی ها بهتر است تولیدکنندگان واقعی مستقیما برای خرید از بورس کالا اقدام کنند.
کاهش صادرات محصولات پتروشیمی، عرضه در بورس کالا را افزایش خواهد داد؟
صفایی: تا سال قبل تقریبا ۴۰ درصد از محصولات پتروشیمی در بازار داخل و مابقی روانه بازارهای صادراتی می شد. در حال حاضر به سبب تحریم ها و مشکلات انتقال ارز حاصل از صادرات، صادرات پتروشیمی ها محدودتر شده است. ولی آمارها نشان می دهد حجم صادرات صنایع پایین دستی نسبت به سال گذشته، رشد داشته و این اتفاق، خبر مثبتی است. حمایت از صادرات صنایع پایین دستی صنعت پتروشیمی، به معنای صادرات محصولات با ارزش افزوده بالاتر است؛ ولی به شرط آنکه تولیدکنندگان واقعی به مواد اولیه کافی با قیمت مناسب دسترسی داشته باشند و این هم، در گرو بازنگری سهمیه ها و سالم سازی بهین یاب است.
امکان افزایش عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا وجود دارد؟
رضازاده: در حال حاضر تقاضای ثبت شده محصولات پلیمری در سامانه بهین یاب، بیش از عرضه است؛ ولی بخشی از این تقاضا کاذب است و سهمیه بندی محصولات، به دلیل کنترل تقاضا صورت گرفته است. شاید در برخی روزها به منظور کاهش التهاب بازار عرضه بیش از کف تعیین شده انجام شود؛ ولی کف عرضه تعیین شده و عرضه بیش از سهمیه تعیین شده برای واحدها صنفی از نظر بورس کالا و بهین یاب مشکل دارد.
صنایع پایین دستی پتروشیمی، پتانسیل افزایش ظرفیت تولید دارند؟
رضازاده: با حضور آقای فرشاد مقیمی در بخش معاونت تولید وزارت صمت، و تصمیمات و اقدامات اخیر، به نظر می رسد در سال ۹۸ صنایع پایین دستی پتروشیمی ها وضعیت به مراتب بهتری نسبت به امسال خواهند داشت. حمایت از صنایع پایین دستی به معنی ایجاد اشتغال و ارزش افزوده بالاتر خواهد بود.
در حال حاضر صنایع تولیدی پایین دستی پتروشیمی ها، بر تامین نیاز بازار داخل تمرکز کرده اند؛ ولی باید چشم انداز صادرات را توسعه داد. سالیانه حدود ۷.۵ میلیون تن محصولات پلیمری در کشور تولید می شود که حدود ۴ میلیون تن آن در بازار داخل مصرف می شود. در صورت تقویت و توسعه صنایع پایین دستی، می توان مازاد مصرف داخل را به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تبدیل کرد و به کشورهای همجوار صادر کرد. به شرط آنکه بستر لازم برای توسعه واحدهای پایین دستی و کاهش بهای تمام شده آنها صورت گیرد.
صمدی: صنایع پایین دستی، سهمیه محدودی دارند و متناسب با مواد اولیه دریافتی، تولید می کنند. اگر چه محدودیت صادرات پتروشیمی ها می تواند حجم عرضه محصولات پتروشیمی در بازار داخل را افزایش دهد؛ ولی مشکل فعلی صنایع پایین دستی، نرخ مواد اولیه ای است که از بورس کالا تامین می کنند. طبق مصوبه هیات دولت، پتروشیمی ها باید محصولات خود را با تخفیف ۵ درصدی در بازار داخل عرضه کنند؛ ولی شرکت های پتروشیمی با دستکاری عرضه ها، شرایطی ایجاد کرده اند که صنایع پایین دستی حتی گاه مواد اولیه را ۴۰ درصد گران تر از نرخ های جهانی خریداری کرده اند. به این ترتیب نه فقط تخفیف معنایی ندارد، بلکه صنایع پایین دستی قدرت رقابت چندانی در عرصه صادرات ندارند. مادامی که کشورهای همجوار مانند ترکیه امکان خرید محصولات پتروشیمی با قیمتی کمتر از نرخ واحدهای پایین دستی در داخل کشور را دارند، واردات محصولات با ارزش افزوده بالاتر برایشان جذابیت نخواهد داشت.
ظرفیت تولید محصولات پلیمری تقریبا ۲ برابر مصرف داخلی است و اگر امروز با مشکلات مواجه هستیم، فقط به دلیل دستکاری عرضه گریدها توسط شرکت های پتروشیمی است. صنایع پایین دستی برای حضور در بازارهای صادراتی و پیدا کردن مشتری، متحمل هزینه زیادی می شوند و وقتی با دستکاری عرضه، گرید مورد نیاز عرضه نشود، روند تولید صنایع پایین دستی مختل شده و مشتری صادراتی هم از دست خواهد رفت.
صفایی: بله، صنایع پایین دستی در صورت در اختیار داشتن مواد اولیه، توان افزایش ظرفیت تولید دارند. نکته اینجا است که در سال های اخیر، پتروشیمی ها در شرایط التهاب بازار، محصول خود را با قیمت بالاتری به فروش رسانده اند و به همین دلیل هم همواره عرضه ها را به نحوی مدیریت کرده اند که بازار در عطش تقاضا باشد.
