در این یادداشت سعی شده است تا جایگاه فعلی خاورمیانه در توسعه صنایع پایین دستی ارزیابی شود و سپس چشم انداز آن تا سال ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار گیرد.
چشم انداز صنایع پایین دستی خاورمیانه تا سال ۲۰۲۱ میلادی
به گزارش صنایع پلاستیک، خاورمیانه به لحاظ دسترسی به منابع فراوان و ارزان نفت و گاز و نیز به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی خود همواره بیشترین پتانسیل را برای تولید محصولات پتروشیمی داشته است، اما دلایل مختلف از جمله جنگ، منازعات داخلی و خارجی، دخالت بیجای کشورهای دیگر در سرنوشت اقتصادی و سیاسی این کشورها، عدم وجود انگیزه کافی در این کشورها برای تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالا به دلیل سهل الوصول بودن استخراج و فروش نفت خام و دلایل دیگر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باعث شده است که این منطقه همواره با چالش های فراوانی در توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی خود روبرو شود.
نمودار ۱- کل پروژه های فعال در صنایع پایین دستی در خاورمیانه به تفکیک بخش
همانطور که در نمودار ۱ ملاحظه می کنید، بیشترین تعداد پروژه های فعال در صنایع پایین دستی خاورمیانه مربوط به بخش پالایشگاهی است و پس از آن پتروشیمی و تولید LNG در جایگاه های بعدی قرار دارند. این در حالی است که در آمریکا بیشترین تعداد پروژه ها در بخش تولید LNG است و در سال ۲۰۱۸ برای اولین بار پس از حدود ۴۰ سال چند پالایشگاه در ایالت های مختلف این کشور در حال تاسیس و راه انداز ی هستند.
نمودار ۲ نیز پروژه های فعال در صنایع پایین دستی را به لحاظ میزان پیشرفت و مرحله ای که در آن قرار دارند، دسته بندی می کند.
نمودار ۲- پروژه های فعال در صنایع پایین دستی خاورمیانه به تفکیک مرحله پیشرفت
بر اساس اطلاعات نمودار ۲، حدود ۴۶ درصد از پروژه های فعال در صنایع پایین دستی خاورمیانه در مرحله ساخت و ساز قرار دارند، ۱۷ درصد در مرحله برنامه ریزی، ۱۶ درصد در مرحله مهندسی، ۱۶ درصد در مرحله تامین خوراک و ۵ درصد مابقی در مرحله مطالعه قرار دارند. این بدان مفهوم است که برای چند سال آینده شاهد بهره برداری، ساخت و آغاز تعداد جدیدی از این پروژه ها در منطقه خاورمیانه خواهیم بود.
از آنجایی که تعداد قابل توجهی از کشورهای منطقه خاورمیانه عضو اوپک هستند، در نمودار ۳ ظرفیت های اضافه شده به بخش پالایشگاهی در کشورهای عضو اوپک آورده شده است.
نمودار ۳- ظرفیت های اضافه شده به بخش پالایشگاهی در کشورهای عضو اوپک
همانطور که در این نمودار نشان داده شده است، بیشترین میزان ظرفیت اضافه شده به بخش پالایشگاهی در کشورهای عضو اوپک مربوط به تولید فرآورده ها از نفت خام است و همانطور که انتظار می رود پس از افت شدید در میزان سرمایه گذاری در صنایع پایین دستی این کشورها در سال ۲۰۱۶، در سال ۲۰۱۸ مجددا شاهد افزایش سرمایه گذاری در این صنایع بوده ایم.
عربستان سعودی
عربستان سعودی به عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای خاورمیانه و نیز یکی از غنی ترین کشورها از نظر منابع نفت و گاز در سال های اخیر به توسعه بخش پالایشگاهی و صنعت پتروشیمی خود ادامه داده است و در این راستا چندین پروژه چند میلیارد دلاری را به انجام رسانیده یا در دست انجام دارد.
این کشور بر اساس چشم انداز سال ۲۰۳۰ خود که در آن برنامه تبدیل این کشور به قدرت اول پتروشیمی جهان پیش بینی شده است، به شدت در این صنایع سرمایه گذاری کرده است. در همین راستا عربستان سعودی از سال ۲۰۱۴ تاکنون و با راه اندازی دو مجتمع پالایشگاهی ساتورپ و یاسرف ظرفیت تولیدات پالایشگاهی خود را به اندازه ۸۰۰ میلیون بشکه در روز افزایش داده است.
ضمن اینکه عربستان بر اساس چشم انداز ۲۰۳۰ خود به توسعه صنایع پایین دستی خود پرداخته است، این کشور هیچگاه از تولید سوخت های پاک غفلت نکرده است و در همین راستا پروژه های نوآورانه ای را آغاز کرده است که محصولات آن سوخت هایی خواهد بود که میزان سولفور موجود در آنها نزیدک به صفر است.
توسعه صنعت پتروشیمی نیز در دهه اخیر در دستور کار این کشور بوده است و بر همین اساس میزان کل سرمایه گذاری های صورت گرفته در این صنعت تا سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۶۰ میلیارد دلار آمریکا خواهد بود.
در راستای اجرای طرح تولید سوخت های پاک این کشور در صدد جایگزینی گاز طبیعی به جای نفت در تولید برق است. تمرکز اصلی این برنامه در ۳ کارخانه بزرگ این شکور یعنی فدهیلی، ویست و میدیان است.
مهم ترین پروژه هایی که عربستان سعودی در صنعت پالایشگاهی خود قصد راه اندازی آنها را دارد عبارتند از:
- توسعه پروژه ربیعه ۲
- مجتمع صدارا
- کارخانه های MMA و PMMA در جبیل
- پروژه فسفات وادی الشمال
- پروژه معادن آمونیاک
- توسعه ظرفیت تولید اتیلن در کیان سعودی
- پروژه تبدیل نفت به محصولات پتروشیمی در سابیک
جدول ۱ فهرست پروژه های فعال در صنایع پایین دستی در برخی کشورهای خاورمیانه را نشان می دهد. ایران در این فهرست دیده نمی شود زیرا ایران برای توسعه صنایع پایین دستی خود به سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد تا بتواند ظرفیت پالایشگاهی خود را از ۸۵/۱ میلیون بشکه در روز به ۲/۳ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۵ برساند و محصولات پتروشیمی خود را سه برابر کند. برای این منظور ایران به حدود ۶۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
جدول ۱- فهرست پروژه های فعال در صنایع پایین دستی خاورمیانه
