بهزاد محمدی، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی دیروز در گفتگویی تفصیلی با روزنامه ایران به مباحثی چون تاثیر تحریم ها بر صنعت پتروشیمی ایران، میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات پتروشیمی ها به سامانه نیما، فریز شدن تواقفنامه های حاصله با اروپایی ها، کمبود سرمایه گذاری در صنایع پایین دستی و دستیابی به فناوری تبدیل متانول به خاوریار صنعت پتروشیمی و سایر موارد مرتبط با صنعت پتروشیمی سخن گفته است، که ذیلا می توانید این پرسش و پاسخ را مطالعه نمایید. اما نکته جالبی در سخنان جناب معاون وزیر نفت دیدم، این بود که فرموده بودند جهان ما را مجبور به تولید پلی الفین ها کرده است و خودش به سمت تولید در صنایع پایین دست و سایر بخشهای زنجیره ارزش رفته است!!! این یکی از مواردی بود که همواره در بحث با مهندس ساعت نیا، بنیانگذار رسانه های صنایع پلاستیک در انتقاد از صنعت پتروشیمی توسط ایشان مطرح می شد. حالا این نقد قدیمی مهندس ساعت نیا، از زبان مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به صورت اعترافی تکان دهنده در این گفتگو بیان شده است. برای صنعت پتروشیمی ایران، تحریم موضوع جدیدی نیست و ما به هیچ عنوان بعد از اعلام آقای ترامپ غافلگیر نشدیم. چراکه سال هاست با این موضوع دست و پنجه نرم می کنیم و تمام روش های صادراتی خود را با در نظر گرفتن این شرایط طراحی کرده ایم و صادرات را انجام داده ایم. به همین نسبت می گویم که بحث تحریم برای ما جدید نبوده و آمادگی کار در چنین شرایطی را از قبل داشته ایم و بلدیم و می دانیم چگونه با این موضوع مواجه شویم تا منافع صنعت به خطر نیفتد. به هر حال در جنگ اقتصادی هستیم و هر جنگی الزامات خاص خودش را دارد.
نکته مهم این است که ما در صنعت پتروشیمی تنوع شدید محصول و مقصد را داریم.
نزدیک به ۳۵۰ نوع محصول پلیمری و شیمیایی تولید می کنیم که این تنوع محصولات ما را بشدت در برابر تحریم تاب آور و مقاوم می کند. همین طور مقاصد صادراتی به یک یا دو کشور ختم نمی شود. ما محصولات را به مقاصد صادراتی متنوع و نقاط مختلف دنیا صادر می کنیم ولی روی ایجاد تنوع در جغرافیای صادرات بایستی همواره فعال باشیم. البته این بدان معنی نیست که ما دیگر تلاش نمی کنیم تا راهکار جدید برای مقابله با تحریم ها پیدا کنیم. روی این موضوع به جد متمرکز و با تمام قوا در حال بررسی و تحلیل چالش ها هستیم که از آن به سلامت عبور کنیم و به درآمدی که از این بخش برای کشور پیش بینی شده، برسیم.
البته در مورد انتقال پول ازسال های گذشته با مشکل مواجه بوده ایم؛ اما به همان نسبت راه هایی داشته و داریم و توانسته ایم بخوبی این موضوع را مدیریت کنیم.
بازگشت درآمدهای ارزی جریان دارد، به همین خاطر می گویم که تحریم های جدید، اتفاق جدیدی برای صنعت پتروشیمی نیست. ما در سال ۹۷ که درگیر موضوعات تحریم بودیم، عددی را مشخص کردیم که صادرکنندگان پتروشیمی باید ارز حاصله از صادرات را در سامانه نیما عرضه می کردند.تا کنون به طور متوسط در کل صنعت پتروشیمی بیش از ۹۳ درصداز تعهدات شرکت های تولیدی در سال ۹۷ به سامانه نیما واریز شده و صنعت پتروشیمی همچنان رتبه اول صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است.
جالب است که در ۳ ماهه اول سال جاری با وجود اعلام تحریم بخشی از صنعت پتروشیمی از سوی امریکا روند مطلوبی داشته ایم. به طوری که در فصل بهار تمام تعهدات ارزی صنعت عملی شده و ارز تعهد شده وارد سامانه نیما شده است. واریزی داشته ایم که یک چهارم تعهد سال ۹۸ صادرکنندگان ما بوده است و این مصداق عملی بی اثر بودن تحریم های امریکاست.
در سال گذشته این بخش باید حدود ۸ میلیارد دلار وارد سامانه می کردند و همان طور که اعلام کردم تقریبا به تمام تعهد خود در این موضوع عمل کرده اند.
۱۲ میلیارد دلار کل درآمد ارزی است که بخشی صرف خرید کاتالیست، مواد مصرفی و تجهیزات برای توسعه طرح ها می شود و الباقی تعهد آنها برای واریز به سامانه نیماست. به این منظور از کل صادرات هزینه های جاری و توسعه پروژه ها کم شده و مابقی بایستی عرضه شود.
بحث سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی هم جنس متفاوتی از نفت دارد. اگرچه نتوانستیم به آن اهداف آرمانی خود برسیم اما بعد از برجام توفیقات خوبی داشتیم. به طوری که توانستیم تا اندازه ای از منابع مالی کشورهای چین و ژاپن برای پروژه ها در قالب فاینانس و یوزانس تامین سرمایه کنیم. الان ۹ پروژه مهم صنعت پتروشیمی با این روش های تامین مالی در حال اجرا هستند.
حدود ۶ میلیارد دلار از منابع خارجی برای پروژه ها استفاده کرده ایم و حدود ۵/۷ میلیارد دلار هم از صندوق توسعه ملی استفاده شده است.
متوقف شده است. در حال حاضر مشارکت در سرمایه گذاری نداریم.
اجازه دهید که یک تصویر از وضعیت کلی صنعت پتروشیمی ارائه دهم. اکنون ۵۵ مجتمع تولیدی در این صنعت در حال تولید هستند. ظرفیت تولید این مجتمع ها حدود ۶۵ میلیون تن است که بخشی در داخل صنعت به مصرف می رسد و حجم محصول قابل فروش و نهایی ۳۱ میلیون تن است که صادرات و مصرف داخل را تشکیل می دهد. به طوری که ۸.۵ میلیون تن در داخل کشور مصرف می شود و ۲۲.۵ میلیون تن را نیز صادر می کنیم.
از ۲۲.۵ میلیون تن محصول صادراتی، همان طور که اشاره شد، ۱۲میلیارد دلار در سال درآمد ارزی داریم. از ۸.۵ میلیون تن محصول مصرف داخل هم ۵ میلیارد دلار در سال درآمد ایجاد می شود. از این رو، سرجمع درآمد پتروشیمی در حال حاضر حدود ۱۷ میلیارد دلار در سال است.
با این حال، در برنامه ششم توسعه برای ۱۰۰ میلیون تن ظرفیت تولید برنامه ریزی شده است و توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی یکی از اولویت های برنامه های سال ۹۸ است و قطعا تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و با اولویت تامین داخلی در این برنامه قرار دارد. در واقع ضمن توجه به توسعه کمی روی توسعه کیفی صنعت پتروشیمی نیز تمرکز شده است.
ان شاءالله تا سال ۱۴۰۰ که سال پایان برنامه است به ۹۸ میلیون تن ظرفیت دست خواهیم یافت. یعنی ۹۸ درصد از برنامه ششم توسعه در صنعت پتروشیمی تحقق پیدا می کند که نکته بسیار حائز اهمیتی است.
تولید محصولات پایین دست یک فرآیند تدریجی است که از قبل شروع شده و نمی توانم ادعا کنم که با حصول ۹۸ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ زنجیره محصولات تکمیل می شود اما در تعریف پروژه های جدید و تکمیل پروژه های نیمه کاره در حال حرکت به این سمت هستیم.
آنچه در پتروشیمی اهمیت دارد این است که ما صرفا محصول میانی تولید نکنیم و به سمت محصول نهایی برویم که ارزش افزوده بالایی دارد. یعنی اگر زنجیره تولید پتروشیمی را بتوانیم تا انتها برویم هم به محصولات متنوع در پایین دست می رسیم و هم قادریم ضمن جلوگیری از واردات آن محصول در عین حال اشتغال پایدار ایجاد کنیم. ما به جد در حال کار هستیم تا زنجیره تولیدات را ادامه دهیم و تکمیل کنیم.
بخشی از آن به خاطر نبود دانش فنی است. ما برای تکمیل زنجیره پایین دست به شدت نیاز به دانش فنی داریم و دنیا ما را به سمت تولید محصولات بالادستی سوق داده است و خودشان به سمت تولیدات پایین دست رفته اند. به طوری که متوسط ارزش هر تن محصول پتروشیمی ما حدود۶۵۰ دلار است اما این مقیاس در دنیا نزدیک به ۱۰۰۰ دلار به ازای هر تن است.
آنچه ما داریم، کافی نیست. حتی کشورهای بزرگی مثل چین که اکنون موفق هستند، از تکنولوژی روز دنیا استفاده می کنند و این روشی سودمند است. اکنون ما بشدت نیازمند جهش تکنولوژیک هستیم.
در بخش توسعه ۱۰۵ پروژه تعریف کرده ایم که از این تعداد ۷۰ طرح در دست اجرا هستند و ۳۵ مورد مجوز های صادره هستند. از ۷۰ پروژه در دست اجرا۴۱ پروژه پیشرفت مستمر دارند و به عبارت دیگر پروژه های زنده و رو به جلو هستند و الباقی دارای پیشرفت های غیرمستمر هستند. از این ۴۱ پروژه، برای ۲۰ طرح هدف گذاری کرده ایم که در سال ۱۴۰۰ به بهره برداری برسند. با این ۲۰ طرح که با قطعیت بالا در ۱۴۰۰ به بهره برداری خواهند رسید، ظرفیت تولید به ۹۸ میلیون تن افزایش خواهد یافت؛ یعنی ۵۰ درصد رشد در ظرفیت تولید پتروشیمی نسبت به ۶۵ میلیون تن فعلی خواهیم داشت.
در بحث محصول نهایی قابل فروش از ۳۱ میلیون تن فعلی به ۵۳ میلیون تن می رسیم که معادل۷۰ درصد رشد خواهد بود. درآمد صنعت پتروشیمی هم از ۱۷ میلیارد دلار به ۲۵ میلیارد دلار می رسد و اینها مصادیق جهش در این صنعت طی ۲ و ۳ سال آینده هستند.
در سال ۱۴۰۰ درآمد صنعت به ۲۵ میلیارد دلار خواهد رسید که با سهم صادراتی ۱۷ میلیارد دلار بیش از ۴۰ درصد رشد نسبت به ۱۲ میلیارد دلار فعلی حاصل خواهد شد.
در سال ۹۸ سه طرح، سال ۹۹، ۱۵ طرح و ۱۴۰۰ هم دو طرح به بهره برداری می رسند که مصداق رونق تولید و جهش دوم در صنعت پتروشیمی است. موضوع توسعه پروژه ها برای آقای زنگنه به حدی اهمیت دارد که به صورت منظم شخصا در جلسات چندین ساعته بررسی و رفع موانع طرح ها حضور پیدا می کنند و مشکلات شان را می شنوند و راهکارهایی برای رفع موانع توصیه می کنند تا روند توسعه تسریع شود.
از ۷۰ طرحی که دارای پیشرفت است ۲۰ طرح آن را برای ۱۴۰۰ هدف گذاری کرده ایم و تا پایان دولت دوازدهم، ۱۸ طرح قطعا به بهره برداری خواهند رسید. با توجه به در دسترس بودن خوراک های متنوع گاز و مایع و ظرفیت هاب های پتروشیمی همواره زمینه لازم برای سرمایه گذاری در صنعت جذب پتروشیمی فراهم است. در شرایط فعلی در صورتی که با فرض محال طرح جدیدی تعریف نکنیم و همین طرح ها را ملاک قرار دهیم در صورت عملیاتی شدن ۷۰ طرح فعلی در ۱۴۰۴به بیش از ۱۳۰ میلیون تن ظرفیت تولید می رسیم که دو برابر ظرفیت کنونی خواهد شد و این جهش بسیار مهمی در صنعت پتروشیمی کشور محسوب می شود.
یکی از مسائلی که روی آن کار می کنیم، واحدها و مجتمع هایی هستند که در پایین دست باید احداث شوند. در طرح های کلان بالادست که ازخوراک نفت و گاز استفاده می شود، حجم سرمایه گذاری بالایی مورد نیاز است.
ما بشدت تلاش می کنیم که با تعریف طرح های میان دستی و پایین دستی از خوراک بالادست استفاده شود و صنعت پایین دستی را رشد دهیم. آن زمان سرمایه گذاران ترغیب خواهند شد؛ چراکه حجم سرمایه گذاری پایین می آید و به جای طرح های میلیارد دلاری با ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار حجم سرمایه گذاری می توانند درآمد به نسبت بالاتری را ایجاد کنند.در پایین دست احجام کوچک اما ارزش محصولات بالاست. به همین نسبت نیز درآمد صادراتی کشور بالا خواهد رفت.
اکنون دنیا از جمله اروپا این سمت را نشانه گرفته که محصولات خاص با ارزش افزوده بالا تولید کند.
خیر. در این موضوعات تاکنون مشکلی پیدا نکردیم. امسال در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی حرکت خوبی داشته ایم و کاتالیست متانول را که بسیار پر مصرف است، بومی سازی خواهیم کرد. هر مجتمع پتروشیمی که متانول تولید می کند حدود ۵ تا ۶ میلیون دلار برای این موضوع در هر بار شارژ کاتالیست باید هزینه می کرد. ما در این شرکت در مرحله تولید تجاری این کاتالیست هستیم و این روند برای سایر کاتالیست های مهم ادامه خواهد یافت.
برای مابقی کاتالیست ها هم در حال تلاش هستیم که بومی سازی اتفاق بیفتد. طرح تولید کاتالیست پلی اتیلن هم با همکاری یکی از هلدینگ ها در مرحله ساخت است که تا پایان سال به بهره برداری خواهد رسید.
در حال حاضر ما از ۲۸۵ نوع دانش فنی در این صنعت استفاده می کنیم که از ۲۰ کشور دنیا که عمدتا اروپایی هستند و از ۱۱۰ لایسنسورتامین شده است. اما مشکل ما بیشتر با دانش فنی نو و تکنولوژی های جدید و انحصاری است که در دریافت آن محدودیت وجود دارد.
این ها با حدود ۹۲ درصد ظرفیت اسمی در حال تولید هستند. بخشی از کاهش ظرفیت به لحاظ کمبود خوراک است که طرح هایی به این منظور در بخش تامین خوراک تعریف کرده ایم.
۶ طرح تامین خوراک که شامل ۳ طرح NGL3100، NGL3200 و خارکNGL و ۳ طرح تولید خوراک شامل پالایش گازی بید بلند دو خلیج فارس، پتروپالایش کنگان و پارسیان سپهر است، به این منظور در نظر گرفته شده است. از این محل نزدیک به ۱۵ میلیون تن خوراک به صنعت پتروشیمی اضافه خواهد شد و کاهش ظرفیت را کاملا پوشش خواهیم داد. ۴ مورد از این طرح ها تا ۱۴۰۰ به بهره برداری می رسد و بیش از ۱۰ میلیون تن خوراک اضافه خواهد کرد. به عبارت دیگر ظرفیت اسمی مجتمع های ما تقریبا کامل می شود. با انجام ۳ طرح اشاره شده NGL بعلاوه طرح هایی که در بالادست پالایشگاه بیدبلند و پتروشیمی مارون اجرا خواهد شد و با انتقال گازهای مشعل به این مجتمع ها، کاهش قابل توجهی در پدیده مشعل سوزی رخ خواهد داد.
در شرکت صنایع پتروشیمی یکی از کارهایی که هدف گذاری کرده ایم توسعه هاب های پتروشیمی است. هاب به منزله فضا وبسترهایی است که صنعت در آن می تواند ایجاد شود و رشد کند. در حال حاضر هاب عسلویه را داریم که در دو فاز فعال است. هاب ماهشهر را نیز داریم که یک هاب قدیمی پتروشیمی است واز ۴۰ سال اخیر در آن طرح های مختلف پتروشیمی احداث شده است. برای توسعه صنعت پتروشیمی نیاز به بسترهای جدید داشتیم و به همین خاطر توسعه هاب پارسیان را در شرق عسلویه با مشارکت ایمیدرو در برنامه قرار دادیم. اسکله های آن در حال ساخت است و در بخش پتروشیمی این هاب دوهزار هکتار زمین اختصاص دادیم که ازخوراک و برخی امکانات زیرساختی عسلویه استفاده خواهد کرد و ۱۴ میلیون تن ظرفیت توسعه برای هاب پارسیان تعریف کرده ایم. علاوه بر این هاب فاز ۲ ماهشهر را نیز در برنامه ها داریم که در نزدیکی فاز ۱ قرار دارد و برای این هاب دوهزار هکتاری، ۶ میلیون تن افزایش ظرفیت را در نظر گرفته ایم و با استفاده از خوراک هایی که در ماهشهروجود دارد صنایع پایین دست و تکمیل زنجیره ارزش را انجام خواهیم داد.
به عبارت دیگر تمرکز ما در عسلویه و پارسیان صنایع بالادستی و میان دستی هستند؛ اما در ماهشهر بیشتر صنایع میان دستی و پایین دستی مورد نظراست.
معمولا هاب های توسعه پتروشیمی در کنار دریاها قرار می گیرند و به این منظور سعی می کنیم حتی المقدور در داخل سرزمین کمتر طرح پتروشیمی اجرا نماییم. مهم ترین علت آن هم مسائلی است که در حوزه آب داریم. تلاش بر این است که توسعه بیشتر در کنار دریاها باشد تا تجهیزات راحت تر به پروژه برسد، آب مصرفی از دریا تامین شود و صادرات هم راحت تر انجام گیرد. این کاملا اقتصادی و منطقی است. اخیرا نیز موضوع توسعه پتروشیمی در نوار ساحلی خزر در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار گرفته است وجلسات متعددی درخصوص طرح های قابل اجرا در این منطقه داشته ایم که چه طرح هایی در نوار ساحلی خزر مبتنی بر خوراک گازی می توانند توسعه یابند. یکی از گزینه های طرح های قابل اجرا در این منطقه با توجه به در دسترس بودن خوراک گاز طبیعی استفاده از دانش فنی تبدیل متانول به پروپیلن است.
بله. این کار اکنون در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی شروع شده و در توسعه فرآیند بسیار استراتژیک تبدیل متانول به پروپیلن نیز موفق بوده ایم. پروپیلن محصول بسیار با ارزشی است که در ادامه زنجیره به تولید پلی پروپیلن و سایر محصولات با ارزش می انجامد. ما به دانش فنی تولید پروپیلن از متانول دست پیدا کرده ایم و مهندسی پایه را انجام داده ایم و در حال تجاری سازی دانش فنی هستیم که اگر این اتفاق بیفتد باب جدیدی در تولید پروپیلن و تکمیل زنجیره از مسیر گاز طبیعی ایجاد می شود.
در سال ۱۴۰۴ از ۵ میلیون تن ظرفیت فعلی تولید متانول به ۲۵ میلیون تن می رسیم که نشان می دهد متانول قابل دسترس زیادی داریم و با تجاری کردن این دانش فنی می توانیم به تولید پروپیلن قابل توجهی دست پیدا کنیم. در دنیا از «پروپیلن» به عنوان «خاویار صنعت پتروشیمی» نام برده می شود که زنجیره پایین دست آن بسیار با ارزش است.
